Zniesławienie a pomówienie: różnice prawne i konsekwencje

W środowisku pracy konflikty międzyludzkie mogą niekiedy przerodzić się w sytuacje, gdzie jedna osoba rozpowszechnia nieprawdziwe informacje o drugiej. Takie działania mogą mieć poważne konsekwencje prawne, szczególnie gdy mówimy o zniesławieniu lub pomówieniu. Rozróżnienie tych dwóch pojęć jest kluczowe dla skutecznej ochrony swoich praw. Choć w języku potocznym terminy te bywają używane zamiennie, w świetle prawa stanowią odrębne przestępstwa, różniące się zarówno pod względem definicji, jak i konsekwencji prawnych.

Czym jest zniesławienie w świetle prawa?

Zniesławienie (określane również jako diffamacja) zostało uregulowane w art. 212 Kodeksu karnego. Zgodnie z definicją prawną, zniesławienie polega na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Kluczowym elementem zniesławienia jest to, że nieprawdziwe informacje są przekazywane osobom trzecim (publicznie), co bezpośrednio godzi w dobre imię pokrzywdzonego. Zniesławienie może przybierać różne formy – od plotek przekazywanych ustnie w biurze, przez obraźliwe maile rozsyłane do współpracowników, po kompromitujące wpisy w mediach społecznościowych czy na forach internetowych.

Art. 212 § 1 Kodeksu karnego: „Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.”

Pomówienie – definicja i charakterystyka prawna

Pomówienie w rozumieniu art. 234 Kodeksu karnego to przestępstwo polegające na fałszywym oskarżeniu innej osoby o popełnienie przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarnego przed organem powołanym do ścigania. Istotą pomówienia jest więc skierowanie nieprawdziwych zarzutów do konkretnych organów ścigania, takich jak policja czy prokuratura.

W przeciwieństwie do zniesławienia, które dotyczy naruszenia dobrego imienia w oczach opinii publicznej, pomówienie charakteryzuje się tym, że fałszywe oskarżenia kierowane są bezpośrednio do instytucji mających uprawnienia do wszczęcia postępowania karnego, wykroczeniowego lub dyscyplinarnego. Szczególne niebezpieczeństwo pomówienia polega na tym, że może ono uruchomić cały aparat państwowy przeciwko niewinnej osobie.

Art. 234 Kodeksu karnego: „Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Kluczowe różnice między zniesławieniem a pomówieniem

Podstawowe różnice między tymi dwoma przestępstwami dotyczą kilku aspektów:

Adresat nieprawdziwych informacji

W przypadku zniesławienia nieprawdziwe informacje są rozpowszechniane publicznie, wśród szerszego grona odbiorców – mogą to być współpracownicy, klienci czy użytkownicy mediów społecznościowych. Natomiast przy pomówieniu fałszywe oskarżenia kierowane są do konkretnych organów ścigania lub dyscyplinarnych, takich jak policja, prokuratura czy komisja dyscyplinarna w miejscu pracy.

Charakter zarzutów

Zniesławienie może dotyczyć różnych zachowań lub cech, które mogą narazić osobę na utratę dobrego imienia – od zarzutów o nieuczciwość, przez oskarżenia o niemoralne prowadzenie się, po sugestie dotyczące niekompetencji zawodowej. Pomówienie natomiast zawsze dotyczy oskarżenia o popełnienie konkretnego czynu zabronionego (przestępstwa, wykroczenia) lub przewinienia dyscyplinarnego, co uruchamia formalne procedury weryfikacji tych zarzutów.

Wymiar kary

Za zniesławienie grozi grzywna albo kara ograniczenia wolności. W przypadku zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania (np. internet, prasa), sprawca może podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Pomówienie zagrożone jest surowszą karą – sprawcy grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wyższy wymiar kary odzwierciedla większą szkodliwość społeczną tego czynu, związaną z angażowaniem organów państwowych w bezpodstawne postępowania.

Zniesławienie i pomówienie w kontekście prawa pracy

W środowisku zawodowym zarówno zniesławienie, jak i pomówienie mogą mieć poważne konsekwencje. Pracownik, który padł ofiarą zniesławienia ze strony współpracownika lub przełożonego, może nie tylko dochodzić swoich praw na drodze karnej, ale również cywilnej, żądając zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Negatywne skutki takich działań mogą obejmować utratę reputacji zawodowej, problemy ze znalezieniem nowej pracy, a nawet zaburzenia zdrowia psychicznego.

Przykłady zniesławienia w miejscu pracy:

• Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o niekompetencji pracownika wśród klientów firmy
• Szerzenie plotek o rzekomym alkoholizmie pracownika w zespole pracowniczym
• Informowanie kontrahentów o nieuczciwości pracownika bez podstaw faktycznych
• Publikowanie w wewnętrznym newsletterze firmy informacji sugerujących nieetyczne zachowanie pracownika
• Rozsyłanie e-maili do zespołu z fałszywymi oskarżeniami o molestowanie seksualne

Przykłady pomówienia w kontekście zatrudnienia:

• Fałszywe oskarżenie pracownika przed policją o kradzież mienia firmowego
• Złożenie zawiadomienia do prokuratury o rzekomym fałszowaniu dokumentacji finansowej przez pracownika
• Oskarżenie przed komisją dyscyplinarną o naruszenie tajemnicy służbowej bez dowodów
• Zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy fikcyjnych naruszeń przepisów BHP przez konkretnego pracownika
• Złożenie do zarządu spółki formalnej skargi o mobbing, który nigdy nie miał miejsca

Jak bronić się przed zniesławieniem i pomówieniem?

Osoba, która stała się ofiarą zniesławienia lub pomówienia, ma kilka możliwości prawnej obrony:

W przypadku zniesławienia

Pokrzywdzony może złożyć prywatny akt oskarżenia do sądu. Warto jednak pamiętać, że w sprawach o zniesławienie ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu – to pokrzywdzony musi udowodnić, że oskarżony rozpowszechniał nieprawdziwe informacje. Dlatego kluczowe jest zabezpieczenie dowodów – wiadomości e-mail, zrzutów ekranu z mediów społecznościowych, nagrań czy zeznań świadków.

Dodatkowo, w przypadku zniesławienia istnieje instytucja tzw. kontratypu prawdziwości zarzutu – sprawca nie podlega karze, jeśli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy, a sprawca działał w obronie uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego. Ta okoliczność wyłączająca bezprawność czynu może być istotna w ocenie prawnej danej sytuacji.

W przypadku pomówienia

Pomówienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego, co oznacza, że postępowanie prowadzi prokurator. Pokrzywdzony powinien złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do organów ścigania. W tym przypadku to państwo bierze na siebie ciężar dowodzenia winy sprawcy, co może być korzystniejsze dla pokrzywdzonego.

W obu przypadkach możliwe jest również dochodzenie roszczeń na drodze cywilnej, żądając zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Można także domagać się przeprosin czy sprostowania nieprawdziwych informacji.

Podsumowanie

Zniesławienie i pomówienie to dwa odrębne przestępstwa, które różnią się zarówno pod względem definicji prawnej, jak i konsekwencji. Zniesławienie polega na publicznym naruszeniu dobrego imienia osoby poprzez rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, podczas gdy pomówienie to fałszywe oskarżenie przed organami ścigania o popełnienie przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarnego.

W kontekście prawa pracy, oba przestępstwa mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zawodowych dla ofiary. Mogą skutkować utratą zaufania pracodawcy, izolacją w zespole, a nawet zwolnieniem z pracy. Dlatego tak ważna jest znajomość swoich praw i możliwości obrony przed tego typu działaniami. Osoby, które padły ofiarą zniesławienia lub pomówienia, powinny rozważyć skonsultowanie swojej sytuacji z prawnikiem specjalizującym się w prawie karnym lub prawie pracy, aby skutecznie dochodzić swoich praw i minimalizować negatywne skutki tych bezprawnych działań.